Listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Jednym z narzędzi UNESCO, za pomocą którego Organizacja wypełnia swoje zadania wynikające z Konwencji z 2003 roku jest system list dotyczących niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Za ich pomocą Organizacja pragnie uwidocznić i promować dziedzictwo niematerialne, aby ukazać ludzką kreatywność i różnorodność kulturową, budując w ten sposób światowy pokój i dialog międzykulturowy. UNESCO prowadzi 3 odrębne inwentarze.
Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony
Jest to ważniejsza z dwóch list UNESCO gromadzących informacje o przejawach niematerialnego dziedzictwa kulturowego na świecie. Wpisywane są na nią zjawiska z zakresu objętego Konwencją z 2003 r. o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego, które postrzegane są przez związane z nim grupy i Państwa-Strony jako zagrożone zanikiem.
Wpis na listę Konwencji ma pomóc w utrzymaniu żywotności tych zjawisk poprzez mobilizację międzynarodowej współpracy i pomocy dla interesariuszy w celu podjęcia właściwych działań ochronnych. Wpis na listę zjawisk wymagających pilnej ochrony wyklucza możliwość jednoczesnego wpisu na listę reprezentatywną. Jeżeli ryzyko zaniku zjawiska minie, istnieje możliwość wpisania zjawiska na drugą z list, po złożeniu odpowiedniego wniosku. Możliwe jest także przeniesienie wpisu z listy reprezentatywnej na listę praktyk zagrożonych, jeśli Państwo-Strona wykaże we wniosku, że elementowi rzeczywiście grozi niebezpieczeństwo zaniku.
Wpisów na listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego podczas corocznego posiedzenia.
W 2012 roku na liście znalazło się 31 zjawisk.
Kryteria wpisu na Listę Pilnej Ochrony
W dokumentach zgłoszeniowych Państwa-Strony proszone są o wykazanie, że element proponowany przez nie do umieszczenia na Liście pilnej ochrony spełnia wszystkie z wymienionych poniżej kryteriów:
Kryterium 1
Element stanowi niematerialne dziedzictwo kulturowe, rozumiane zgodnie z definicją zawartą w Artykule 2 Konwencji.
Kryterium 2
A. Element wymaga pilnej ochrony, ponieważ zagrożona jest jego żywotność, pomimo starań podejmowanych przez związaną z nim wspólnotę, grupę czy – w stosownych przypadkach – pojedyncze osoby oraz Państwo/a-Stronę/y.
lub
B. Element wyjątkowo pilnie wymaga ochrony, ponieważ narażony jest na poważne zagrożenia, w rezultacie których nie przetrwa, jeżeli nie zostaną podjęte natychmiastowe działania ochronne.
Kryterium 3
Zostały opracowane środki ochronne mogące pozwolić związanej z elementem wspólnocie, grupie lub – w stosownych przypadkach – pojedynczym osobom na dalsze kultywowanie i przekazywanie elementu.
Kryterium 4
Element został zgłoszony do wpisu za możliwie najszerszym udziałem związanej z nim wspólnoty, grupy czy – w stosownych przypadkach – pojedynczych osób i za ich niewymuszoną, uprzednią i świadomą zgodą.
Kryterium 5
Element jest uwzględniony w inwentarzu niematerialnego dziedzictwa kulturowego znajdującego się na terytorium/ach wnoszącego/ych o jego wpis Państw/a-Stron/y, co precyzuje Artykuł 11 i Artykuł 12 Konwencji.
Kryterium 6
W przypadkach wyjątkowo pilnych przeprowadzone zostały należyte konsultacje ze związanym/i z elementem Państwem/ami-Stroną/ami w kwestii dokonania wpisu, zgodnie z Artykułem 17.3 Konwencji.
Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości
Lista reprezentatywna jest wykazem praktyk i zjawisk z całego świata, które pomagają ukazać różnorodność dziedzictwa niematerialnego i podnieść świadomość na temat jego znaczenia. Wpisów na Listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego podczas corocznych obrad; wnioski oceniane są pod kątem zgodności z kryteriami wpisu opracowanymi przez UNESCO na mocy standardów Konwencji.
Na mocy Artykułu 31 Konwencji, na Listę reprezentatywną w momencie jej utworzenia wpisane zostało także 90 zjawisk, które przed uchwaleniem Konwencji UNESCO z 2003 zostały proklamowane Arcydziełami Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości . W myśl tego samego artykułu, UNESCO nie dokona już kolejnych Proklamacji Arcydzieł, a kryteria wpisu na Listę reprezentatywną różnią się znacząco od tych, obowiązujących dla programu Arcydzieł.
Od 2012 roku Lista obejmuje 366 wpisów.
Kryteria wpisu na Listę reprezentatywną
Kryterium 1
Element stanowi niematerialne dziedzictwo kulturowe, rozumiane zgodnie z definicją zawartą w Artykule 2 Konwencji.
Kryterium 2
Wpisanie elementu na Listę wpłynie na zapewnienie uwidocznienia i poprawy świadomości znaczenia niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz zachęci do dialogu, odzwierciedlając tym samym ogólnoświatową różnorodność kulturową i dając świadectwo ludzkiej kreatywności.
Kryterium 3
Opracowane zostały środki ochronne, dzięki którym możliwa będzie ochrona i promocja elementu.
Kryterium 4
Element został nominowany do wpisu za możliwie najszerszym udziałem związanej z elementem wspólnoty, grupy czy – w stosownych przypadkach – pojedynczych osób i za ich niewymuszoną, uprzednią i świadomą zgodą.
Kryterium 5
Element jest uwzględniony w inwentarzu niematerialnego dziedzictwa kulturowego znajdującego się na terytorium/ach wnoszącego/ych o jego wpis Państw/a-Ston/y, co precyzuje Artykuł 11 i Artykuł 12 Konwencji.
Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego »
Programy, projekty i działania mające na celu ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego "
"Dobre praktyki" to programy, projekty i przedsięwzięcia podejmowane w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, które wyróżniają się skutecznością i innowacyjnością. Projekty te popularyzowane są przez UNESCO jako źródło doświadczeń i inspiracji dla wszystkich osób i grup prowadzących działalność na rzecz opieki nad dziedzictwem niematerialnym. W myśl idei współpracy i partnerstwa, która przyświeca Konwencji z 2003 roku, Państwa-Strony mają możliwość dzielenia się swoimi doświadczeniami związanymi z ochroną dziedzictwa niematerialnego na terenie ich kraju. Spośród nadesłanych opisów projektów, Międzyrządowy Komitet ds. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego co jakiś czas wybiera inicjatywy, które najlepiej odzwierciedlają cele i zasady Konwencji. Stają się one częścią Rejestru Najlepszych Praktyk prowadzonego równolegle z pozostałymi listami Konwencji. Wpisane elementy są upowszechniane i promowane jako wzory praktyk przynoszących najlepsze skutki w dziedzinie opieki nad niematerialną spuścizną ludzkości.
Od 2012 roku Rejestr zawiera 10 praktyk.
Kryteria oceny projektów:
Kryterium 1
Program, projekt lub działanie dotyczy ochrony rozumianej według Artykułu 2.3 Konwencji.
Kryterium 2
Program, projekt lub działanie promuje koordynację wysiłków na rzecz ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego na poziomie regionalnym, subregionalnym i/lub międzynarodowym.
Kryterium 3
Program, projekt lub działanie odzwierciedla zasady i cele Konwencji.
Kryterium 4
Program, projekt lub działanie wykazał skuteczność w przyczynianiu się do zapewnienia żywotności niematerialnego dziedzictwa kulturowego, którego dotyczyło.
Kryterium 5
Program, projekt lub działanie było lub jest wdrażane przy udziale wspólnoty, grupy lub, w uzasadnionych przypadkach, jednostek związanych z tym dziedzictwem, przy ich uprzedniej, świadomej i dobrowolnej zgodzie.
Kryterium 6
Program, projekt lub działanie może posłużyć, w zależności od przypadku, jako subregionalny, regionalny lub międzynarodowy model praktyk ochronnych.
Kryterium 7
Państwo/a-Strona/y zgłaszające program, projekt lub działanie, a także organy wdrażające te praktyki oraz wspólnoty, grupy i w uzasadnionych przypadkach, jednostki wyrażają chęć współpracy w rozpowszechnianiu najlepszych praktyk, jeżeli ich projekt zostanie wybrany.
Kryterium 8
Program, projekt lub działanie zawiera doświadczenia, których rezultaty możliwe są do ocenienia.
Kryterium 9
Program, projekt lub działanie jest przede wszystkim możliwe do zastosowania w przypadku konkretnych potrzeb krajów rozwijających się.
System list nie stanowi kluczowej działalności UNESCO w zakresie dziedzictwa niematerialnego, ale stanowi ważny czynnik, który pomaga zwracać uwagę na kwestie ochrony dziedzictwa niematerialnego. Ukazuje ludzką różnorodność kulturową i stanowi sposób na wyrażenie uznania dla społeczności, które pielęgnują swoje dziedzictwo niematerialne.
Wnioski mogą być składane przez jedno lub wiele państw, przy czym preferowane są wpisy wielonarodowe. Decyzję o dokonaniu wpisu podejmuje Międzyrządowy Komitet na podstawie rekomendacji dwóch Ciała Ewaluacyjnego, które opiniuje wnioski o:
1. wpis na listę dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony,
2. wnioski o wpis na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego,
3. wybór najlepszych projektów, programów i działań mających na celu ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego,
4. przyznanie międzynarodowej pomocy przekraczającej kwotę 25 000 USD.
Procedura oceny wniosków przebiega według dwuletnich cyklów rozliczeniowych. W 2012 roku wprowadzone zostały limity na ilość wniosków składanych na listy Konwencji. Każde Państwo-Strona będzie odtąd miało możliwość złożenia tylko 1 wniosku w danym cyklu ewaluacyjnym.
Procedura oceny wniosków przebiega według dwuletnich cyklów rozliczeniowych.
FAZA 1: PRZYGOTOWANIE I ZŁOŻENIE WNIOSKU
Do 31 marca (rok 0): termin składania próśb o udzielenie pomocy w przygotowaniu wniosku o wpis na listę dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony i o uznanie projektów, programów i działań mających na celu ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego za najlepiej odzwierciedlające ducha i zasady Konwencji („Rejestr Najlepszych Praktyk”).
Do 31 marca (rok 1): termin składania wniosków o wpis na listę dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony, listę reprezentatywną, „Rejestr Najlepszych Praktyk” i wniosków o przyznanie pomocy finansowej przekraczającej 25 000 USD do Sekretariatu Konwencji UNESCO z 2003 r. Aplikacje nadesłane po terminie zostaną rozpatrzone w kolejnym cyklu. Sekretariat publikuje otrzymane wnioski w ich oryginalnej wersji językowej na stronie internetowej Konwencji w kolejności ich wpływu.
Do 30 czerwca (rok 1): Sekretariat przetwarza otrzymane wnioski (dotyczy to także rejestracji wniosku i przekazania Państwu-Stronie informacji o jego wpłynięciu). Państwa-Strony proszone są o uzupełnienie ewentualnych braków w dokumentacji.
Do 30 września (rok 1): termin przesłania do Sekretariatu brakującej dokumentacji. Państwa, które do tego dnia nie przekazały materiałów proszone są o ponowne złożenie wniosków w kolejnym cyklu ewaluacyjnym.
FAZA 2: OCENA
Grudzień (rok 1) – maj (rok 2): analiza wniosków przez Ciało Ewaluacyjne.
Kwiecień – czerwiec (rok 2): Ostateczne spotkania Ciała Ewaluacyjnego się w celu dokonania ostatecznych uzgodnień.
Cztery tygodnie przed sesją Komitetu: Sekretariat przekazuje raporty Ciała Ewaluacyjnego członkom Komitetu UNESCO ds. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Dokumenty i reporty upubliczniane są także w internecie w celu konsultacji z Państwami-Stronami.
FAZA 3: ROZPATRZENIE
Listopad (rok 2): Międzyrządowy Komitet ocenia wnioski, propozycje i prośby i podejmuje decyzje.
