Inwentaryzacja zasobów dziedzictwa naszego kraju, w szczególności kultury ludowej, sięga początków XIX wieku i badań prowadzonych przez pierwszych polskich etnografów. Intensywną dokumentację przejawów niematerialnego dziedzictwa kulturowego prowadził Zorian Dołęga Chodakowski (Adam Czarnocki), którego dorobek badawczy stanowi między innymi zbiór około 2000 pieśni ludowych (polskich, rusińskich i innych). Za ojca badań nad rodzimą kulturą ludową uznać można Oskara Kolberga, który jako pierwszy wprowadził systematykę regionalną do badań i zgromadził niezwykle bogaty materiał na temat ludowego niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Warto wspomnieć także o działalności takich badaczy jak Zygmunt Gloger, Adam Chętnik czy Kazimierz Moszyński, którego monumentalne dzieło „Kultura ludowa Słowian” stało się przełomem w europejskich badaniach nad Słowiańszczyzną.
Niematerialne dziedzictwo kulturowe - jego trwanie, przeobrażenia i rodzące się wyrazy - stanowią przedmiot zainteresowania i intensywnych badań także współcześnie. Dokumentacja jego przejawów prowadzona jest przez ośrodki akademickie i instytucje kulturalne, organizacje pozarządowe, badaczy indywidualnych, regionalistów, urzędy. Wynikiem tych badań jest niezwykle cenny materiał dotyczący kultury w Polsce na początku XXI wieku. Rozpoczęta 15 stycznia 2013 roku inicjatywa krajowej dokumentacji dziedzictwa niematerialnego ma na celu stworzenie centralnego inwentarza zasobów tego dziedzictwa obecnych na terenie naszego kraju, wciąż uzupełnianego i aktualizowanego, który stanowiłby odpowiednik istniejącej od dziesięcioleci Krajowej ewidencji zabytków. Ratyfikowana przez Polskę Konwencja UNESCO stanowi niezwykle ważny kamień milowy jako impuls do rozpoczęcia ogólnopolskiej działalności inwentaryzacyjnej.
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego
Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest spisem przejawów żywego dziedzictwa niematerialnego z terenu Polski. Lista ma charakter wyłącznie informacyjny i zawiera opis zamieszczonych na niej zjawisk, ich rys historyczny, informacje o miejscu występowania, znaczeniu dla praktykujących je społeczności, a także materiały fotograficzne.
Zgodnie z ratyfikowaną Konwencją UNESCO z 2003 r., krajowy inwentarz przejawów dziedzictwa niematerialnego będzie stanowił podstawę do formułowania w przyszłości wniosków o zamieszczenie elementów dziedzictwa z terenu naszego Kraju na międzynarodowych listach prowadzonych w ramach tej Konwencji przez UNESCO.
Zgłoszenie elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego na Krajową listę musi zawsze odbywać się przy jak najszerszym zaangażowaniu związanych z danym zjawiskiem społeczności (tzw. depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa kulturowego) i za ich świadomą i dobrowolną zgodą.
Krajową listę prowadzi Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu przy współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa.
Procedura wpisu na Krajową listę
W celu zamieszczenia zjawiska na Krajowej liście, prosimy o wypełnienie
formularza wniosku, który dostępny jest poniżej, a także w zakładce
"Pliki do pobrania" »
Nabór wniosków jest ciągły.
Wraz ze wzorem wniosku opracowaliśmy również instrukcję pomocną w jego wypełnianiu, niezbędne objaśnienia i wskazówkami.
Wnioski należy przesyłać do Narodowego Instytutu Dziedzictwa na adres:
Narodowy Instytut Dziedzictwa
ul. Kopernika 36/40
00-924 Warszawa
z dopiskiem "Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego".
Narodowy Instytut Dziedzictwa zweryfikuje wnioski pod względem formalnym, sprawdzając kompletność wniosku:
- czy wniosek zawiera wszystkie niezbędne załączniki;
- czy dołączona została dokumentacja multimedialna (foto, audio lub video);
- czy wszystkie wymagane pola zostały wypełnione;
- czy złożone zostały niezbędne podpisy;
- czy Wnioskodawca stosował się do wytycznych i instrukcji wypełniania wniosku.
W przypadku, gdy wniosek nie spełnia wymogów formalnych, NID kontaktuje się z Wnioskodawcą w celu dokonania korekty. Poprawiony wniosek lub brakujące dokumenty i materiały powinny zostać przekazane NID w terminie do 2 miesięcy od daty wystosowania prośby o uzupełnienie. Jeżeli w tym terminie wniosek nie zostanie uzupełniony, zostaje uznany za nieważny i odesłany wraz z załączoną dokumentacją Wnioskodawcy.
Jeżeli wniosek spełnia wymogi formalne, NID podpisuje umowę licencyjną towarzyszącą dokumentacji multimedialnej i odsyła jedną kopię Wnioskodawcy.
NID przekaże następnie poprawne formalnie wnioski
Radzie ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, która obraduje cyklicznie w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
do zaopiniowania. Rada weryfikuje wniosek pod
kątem zgodności z kryteriami wpisu i przekazuje swoją rekomendację dotyczącą wspinania - bądź nie - zgłaszanego zjawiska wraz z uzasadnieniem Ministrowi Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Minister, kierując się sugestiami Rady, dokonuje wpisów na Krajowa listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Kryteria wpisu na Krajową listę:
K2. Element jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i stale odtwarzany przez wspólnoty i grupy, które uznają go za część swojego dziedzictwa.
K3. Opracowano plan ochrony służący zabezpieczeniu elementu i podtrzymaniu jego żywotności.
K4. Element został zgłoszony do wpisu przy jak najszerszym możliwym udziale i zaangażowaniu zainteresowanej wspólnoty, grupy, a w niektórych przypadkach także jednostek, które tworzą, utrzymują i przekazują dany element dziedzictwa niematerialnego oraz za ich uprzednią świadomą zgodą.
