Ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego można realizować na różne sposoby. Najskuteczniejszymi są te, które angażują wszystkie pokolenia i wmacniają przekaz. Taka działalność realizowana jest w Czechowicach-Dziedzicach za sprawą Koła Badaczy Kultury funkcjonującego przy tamtejszym Miejskim Domu Kultury. Jego założycielką i opiekunką jest folklorystka i kulturoznawczyni dr Agnieszka Przybyła-Dumin, a na przestrzeni lat zrzeszało ono młodzież gimnazjalną, licealną, studentów oraz absolwentów.

Koło Badaczy Kultury zorganizowano w 2007 roku, aby dzięki wdrażaniu idei regionalnej przygotować młodzież do pogłębionego rozumienia kultury, przeprowadzenia etnograficznych badań terenowych i opracowania książek prezentujących ich wyniki. Miało to m.in. wzbudzić zainteresowanie lokalnymi tradycjami i doprowadzić do ich zapisu, chroniąc je przed zapomnieniem. W kolejnych projektach podjęto się także realizacji filmów dokumentalnych, a z racji ratyfikowania przez Polskę Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego do idei regionalnej, która przyświecała działaniom, dołączyło pragnienie realizacji także jej zapisów.

Pogłębienie wiedzy na temat rzeczywistości kulturowej oraz mechanizmów, którym podlega człowiek, osiągano podczas cotygodniowych spotkań, wykształcenie zrozumienia Innego-Obcego dzięki organizowanym Festiwalom Kultur Świata. Część zajęć już bezpośrednio poświęcono przygotowaniu merytorycznemu i metodologicznemu młodzieży do ruszenia w teren, realizacji badań w postaci wywiadów, następnie archiwizacji i analizy pozyskanego materiału, wreszcie opracowania publikacji zawierających wyniki podejmowanych penetracji terenowych. Przewidziano i wydano cztery tomy cyklu pt. Świat naszych przodków, poświęcone kolejnym cyklom obrzędowym, od jesiennego zaczynając, a na letnim kończąc. Terenem badań była miejsko-wiejska gmina Czechowice-Dziedzice (województwo śląskie, powiat bielski), w skład której wchodzi miasto Czechowice-Dziedzice (w pewnej części zajmowane przez obszary rolnicze) oraz wsie Zabrzeg, Ligota i Bronów.

Dzięki aktywności Koła Badaczy Kultury nastąpiła archiwizacja zanikających i kultywowanych form obrzędowych, wierzeniowych i narracyjnych związanych z ważnymi w cyklu rocznym dniami i okresami. Badania terenowe umożliwiły młodszemu pokoleniu bezpośredni kontakt z bogactwem kultury regionalnej oraz różnorodnością w zakresie obyczajowości i wizji świata poszczególnych generacji, nastąpiła także mobilizacja starszego i średniego pokolenia mieszkańców gminy i wzmocnienie przekazu międzypokoleniowego.

Młodzież nie poprzestała jednak wyłącznie na badaniach – autorami wszystkich rozdziałów dotyczących poszczególnych znaczących w tradycji dni i okresów, co do których pozyskane zostały wyniki terenowe, byli członkowie KBK. Wszystkie fakty dotyczące wybranych zjawisk kultury obecnych w podlegającym badaniom rejonie zostały opisane na podstawie wypowiedzi narratorów.

W rozdziałach poszczególnych tomów znalazły się opisy zarówno znanych powszechnie i do dziś w różnych formach celebrowanych świąt, jak Boże Narodzenie, Wielkanoc, Wszystkich Świętych, dożynki czy Barbórka, jak i mniej znanych lub dziś zapomnianych, m.in. apostołów Piotra i Pawła, św. Bartłomieja, Jana Apostoła, św. Błażeja, św. Ambrożego czy katarzynek.

Spotkania Koła Badaczy Kultury są kontynuowane, w planach kolejne badania terenowe, tym razem poświęcone obrzędowości rodzinnej, a zatem rozpoznaniu obyczajowości i wierzeniowości lokalnej społeczności w zakresie ważnych momentów w cyklu ludzkiego życia.

Do tej pory wydano:

Świat naszych przodków. Tradycje jesiennego cyklu obrzędowego, red. A. Przybyła-Dumin, Czechowice-Dziedzice 2009.

Świat naszych przodków. Tradycje zimowego cyklu obrzędowego, red. A. Przybyła-Dumin, Czechowice-Dziedzice 2012.

Świat naszych przodków. Tradycje wiosennego cyklu obrzędowego, red. A. Przybyła-Dumin, Czechowice-Dziedzice 2014.

Świat naszych przodków. Tradycje letniego cyklu obrzędowego, red. A. Przybyła-Dumin, Czechowice-Dziedzice 2019.

Więcej na temat ostatniego z projektów: https://mdk.czechowice-dziedzice.pl/2020/02/projekt-archiwum-kultury-regionalnej/

Fotografie: Agnieszka Przybyła-Dumin, Weronika Dumin, Mateusz Dumin, Dagmara Tomiczek, Piotr Maga, Aleksandra Mendrek, Archiwum Kultury Regionalnej, archiwum Miejskiego Domu Kultury w Czechowicach-Dziedzicach