Podczas 15. Sesji Komitetu Międzyrządowego ds. Ochrony Niematerialnego  Dziedzictwa Kulturowego mającej miejsce w Paryżu w dniach 14 -19 grudnia 2020 podjęto dezycję o wpisie Kultury bartniczej na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

fot. K.Hejke

Przekazywana z pokolenia na pokolenie kultura bartnicza to długoletnia tradycja wiejskich rodzin, które opiekują się pszczołami w barciach. Praktyka ta stanowi podstawę dialogu dotyczącego wspólnej zbiorowej pamięci. Kultura bartnicza obejmuje praktyki kulinarne, rzemiosło i tradycyjną medycynę, a także wiąże się z aktywnością religijną i stanowi powód do dumy dla jej przedstawicieli. Bartnicy łączą społeczności i podnoszą świadomość społeczeństwa w sprawach dotyczących natury, powiązań ekosystemowych, a przede wszystkim wzajemnych więzi międzyludzkich. 

W decyzji o wpisie na Listę reprezentatywną Komitet zwrócił uwagę na międzynarodowy wymiar wniosku, zauważając, że:

„W miarę upowszechniania się tej kultury w różnych rejonach Polski i Białorusi wpis wzmocniłby współpracę między poszczególnymi grupami jej przedstawicieli oraz pozwolił promować dialog z bartnikami na całym świecie”.

Doceniono również fakt, że wspólny wpis wzmacnia zrównoważony rozwój społeczności lokalnych, równowagę ekologiczną oraz ochronę środowiska naturalnego i krajobrazu kulturowego.

Więcej o bartnictwie w Polsce:

Kultura bartnicza obejmuje wiedzę, umiejętności, praktyki i wierzenia, które związane są z chowem dzikich pszczół w żywych pniach drzew (barciach) lub ściętych pniach drzew bartnych (ulach kłodowych). Kultura bartnicza jest przekazywana z pokolenia na pokolenie w oparciu o przekaz rodzinny i działalność bractw bartnych. Bartnicy zajmują się pszczołami w sposób szczególny: starają stwarzać im warunki jak najbardziej zbliżone do tych pierwotnych, nie ingerując w ich cykl życia i nie mając na celu intensyfikacji zbiorów miodu. Taka opieka nad rojem jest odzwierciedleniem dążenia do harmonii między człowiekiem a naturą. Bartnictwo, praktykowane od wieków, jest stale odtwarzane w oparciu o cykl pór roku. Depozytariusze kultury bartniczej wywodzą się z rodzin, które od wieków zajmowały się chowem dzikich pszczół w lasach  lub ulach kłodowych.  W przeszłości, na terenie Polski,  bartnicy funkcjonowali w oparciu o królewskie przywileje i prawo bartne zwyczajowe sięgające korzeniami XV wieku. W czasie zaborów (1795-1918) dostęp do lasów został ograniczony,  co wpłynęło na bartnictwo leśne. Wymusiło to odcinanie kawałków drzew bartnych i przenoszenie ich  na tereny wiejskie w postaci uli kłodowych. Kontynuowanie praktyki bartniczej  w tak zmienionej formie umożliwiło zachowanie wielowiekowej wiedzy i ciągłości, a także jej stopniowe otwarcie i wpisanie się w szerszy, lokalny krajobraz kulturowy. Bartnik uważany jest za osobę zaufania publicznego, a przypisywana mu uczciwość i poczucie sprawiedliwości budują jego autorytet. W związku z tym kultura bartnicza stanowi istotny element tożsamości całej lokalnej społeczności. Kultywowane co roku święto zbiorów miodu, zwane miodobraniem, gromadzi rodziny bartników, mieszkańców okolicznych wsi oraz coraz liczniejszych przyjezdnych.

Znaki bartne/znamiona bartne/ciosna bartne – to swoisty „podpis”  bartnika, którym znaczył drzewa bartne w borze bartnym, który użytkował.  Bór bartny to podstawowa jednostka administracyjna w bartnictwie. Znak bartny był dziedziczony w rodzinie lub przynależał do boru, który w przypadku przejęcia przez innego użytkownika stawał się znakiem nowego opiekuna boru. Dzisiaj bartnicy nadal posługują się znakami bartnymi, znacząc użytkowane przez siebie drzewa bartne.